18. Nagroda Literacka GDYNIA. Znamy nominowanych
Poznaliśmy 20 tytułów nominowanych do 18. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA. Zgodnie z ustanowioną formułą, Kapituła wytypowała mistrzowskie dokonania pisarzy i tłumaczy w czterech kategoriach: Esej, Poezja, Proza oraz Przekład na język polski. Nazwiska zwycięzców poznamy pod koniec sierpnia.
Wśród 20 pretendujących w tym roku do Nagrody książek są zarówno komentowane szeroko w artystycznym świecie pozycje, jak i tytuły należące do literackiej niszy. Na liście znalazły się m.in. głośne „Ten się śmieje, kto ma zęby” Zyty Rudzkiej czy „Gdynia obiecana” Grzegorza Piątka, ale także zbuntowana poezja Anouk Herman czy ekwilibrystyczny wyczyn dwóch tłumaczy – René Koelblena i Stanisława Waszaka, którzy dokonali brawurowego przekładu eksperymentalnej prozy Georgesa Pereca.
Ogłoszenie nominacji opatrzone komentarzem członków Kapituły można obejrzeć TUTAJ.
ESEJ
Pierwszą nominowaną w szerokiej gatunkowo kategorii Esej jest Anna R. Burzyńska za Atlas anatomiczny Georga Büchnera (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022). To co Büchner robi z ciałem, Anna R. Burzyńska czyni z Büchnerem. To pierwsze takie studium w polszczyźnie. Autorka – poza reprezentacją poszczególnych części ludzkiego ciała u Büchnera – wpisuje jego dzieło w szerszy kontekst historii nauki.
Nominację otrzymał również Konrad Niemira za książkę Bazgracz. Trzy eseje o Norblinie (Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2022). To rzecz o jednym z najsłynniejszych malarzy okresu stanisławowskiego, a jednak nie do końca znanym. Niemira, przedzierając się przez ogrom archiwalnych materiałów, kreśli portret tego nietuzinkowego człowieka. A w tle oświecenie, sielanka, magnaci, żebracy i obsesja na punkcie Rembrandta.
Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939 Grzegorza Piątka (Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022) to jedna z głośniejszych pozycji w zestawieniu. Gdynia to miasto-symbol, polskie okno na świat, cud modernizmu. Te wszystkie etykiety przykryły prawdziwą jego historię, skomplikowaną genezę i szybkie narodziny. Piątek buduje portret początków miasta, jednocześnie krytycznie dekonstruując zastane mity i landszafty.
Piotr Sadzik w nominowanej pozycji Regiony pojedynczych herezji (Wydawnictwo Austeria, Kraków 2022) przygląda się piątce maranów – a więc żydowskich konwertytów – literatury polskiej. To Leo Lipski, Bruno Schulz, Józef Wittlin, Leopold Buczkowski i Teodor Parnicki. Czyniąc to, tworzy na nowo historię literatury polskiej, a co za tym idzie – nowy obraz polskości w ogóle. Tożsamości wysadzonej z siodła, poszukującej, będącej w kontrze.
Ostatnia w zestawieniu jest książka Jarka Szubrychta Skóra i ćwieki na wieki. Moja historia metalu (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022). Doświadczony dziennikarz muzyczny i zagorzały współuczestnik polskiego heavy-metalowego ruchu w pierwszoosobowej narracji kreśli jego szaloną historię. Od samotności małomiasteczkowego metalowca po przynależność do długowłosej międzynarodówki z całym zmysłowym doświadczeniem w tle – Szubrychtowi udaje się to wszystko złapać w konfesyjnym, szczerym do bólu eseju.
POEZJA
Pierwszym nominowanym w tej kategorii jest Marcin Czerkasow i jego zbiórMountain View(Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022). Marcin Czerkasow wspiął się na szczyt i zapisał, co widzi: na pejzaż składają się obrazy, które do siebie nie przystają, kłócą się. Okazuje się z góry, że świat się nie klei. I trudno się dziwić, bo przecież na własne życzenie gna ku przepaści.
W zestawieniu uwagę zwraca Anouk Herman z tomikiem right into pod tramwaj (Stowarzyszenie Pisarzy Polskich oddział w Łodzi, Instytut Literatury, Łódź-Kraków 2022). Right into pod tramwaj wpadł tu język i się posypał, a z nim ciała, tożsamości i linearne struktury.
Poematy kolejnej nominowanej, Joanny Oparek, zawarte w tomie Małe powinności (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022) kręcą się wokół patriarchalnych koszmarów. Znanych zarówno z codzienności, jak i z clickbaitowych nagłówków i sensacyjnych doniesień. Ale wypełzają one nie z dark netu, a z jak najbardziej analogowej codzienności.
Poeta Piotr Przybyła nominację do Nagrody otrzymał za swój tom analfabeta (Galeria Sztuki Współczesnej Biuro Wystaw Artystycznych w Olkuszu, Olkusz 2022). Operując zaskakującą frazą i gęstym, mocnym językiem mówi o rzeczach zwyczajnych w sposób, nad którym trudno przejść obojętnie.
Ostatni z nominowanych w tej kategorii to Adam Wiedemann za Odżywki i suplementy (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022). „Czego jeszcze chcecie? Mówię.” – deklaruje Wiedemann w jednym z wierszy. I niech mówi, mimo że opowiada o rzeczach i sprawach niełatwych, a wśród nich naczelne miejsce zajmuje przemijanie, odchodzenie. Przypadkowość miesza się tu z determinizmem, ale wszystko uspójnia rytmiczność i melodyjność wierszy. Nic więcej nie chcemy.
PROZA
Zestawienie nominowanych w kategorii proza otwiera Wiktoria Bieżuńska i jej debiut literacki Przechodząc przez próg, zagwiżdżę(Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022). To zapis dziecięcego cierpienia, ale nie tylko – chyba przede wszystkim nie tylko. Wielkie bóle małej bohaterki ranią jeszcze mocniej, gdy po nich nadchodzą chwile, nieliczne i krótkie, spokoju nadziei, które są świadectwem raz po raz niszczonej potencjalności.
Kolejna nominowana książka,Trash story Mateusza Górniaka (Wydawnictwo Ha!art, Kraków 2022), okrzyknięta została przez wielu jednym z najważniejszych debiutów od lat. I słusznie. Bo to powieść, którą Górniak napisał po swojemu, o swoim świecie. Po co? Ano po to, żeby trochę nadgryźć, podważyć, rozmontować to, co na zewnątrz.
Agnieszka Jelonek i jejTrzeba być cicho(Wydawnictwo Cyranka, Warszawa 2022) to już druga nominacja autorki do gdyńskiej Nagrody, a także druga nominowana w kategorii Proza pozycja opublikowana przez wydawnictwo Cyranka. To oszczędna, skupiona na szczegółach, a zarazem bardzo językowo wyrafinowana opowieść o ludziach, którzy nie potrafią sobie poradzić z własną przeszłością.
Kolejna nominowana, Zyta Rudzka, nagrodzona Nagrodą Literacką Gdynia w 2019 roku za Krótką wymianę ognia, powraca do Gdyni z nominacją za Ten się śmieje, kto ma zęby (Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022). To proza mocna, ostra, przeglądająca się w bohaterce. Wera, której niewiele w życiu zostało poza samym życiem, czerpie z niego dokładnie tyle, ile chce i tak, jak chce. Autentyczność Wery w wydaniu Rudzkiej jest niekwestionowalna. Dlaczego wcześniej nikt nie oddał jej głosu? Bo nie trafiła na Rudzką.
Ostatnia z nominowanych i trzecia z debiutanckich książek w tej kategorii toZaklinanie węży w gorące wieczory Małgorzaty Żarów (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022). To przedziwna, wizyjna opowieść bohaterki, która wędruje w podartej sukni ślubnej przez zasnutą trującym dymem Warszawę. Żarów w brawurowy sposób otwiera przed nami wyuzdany, apokaliptyczny świat, z którego nie chce się wychodzić.
PRZEKŁAD NA JĘZYK POLSKI
Zestawienie pięciu książek i sześciorga tłumaczek i tłumaczy nominowanych w kategorii Przekład na język polski otwiera Kaja Gucio za tłumaczenie z angielskiego Chronologii wody Lidii Yuknavitch (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022). Jeśli są książki do bólu szczere i do bólu osobiste, to taką jest zdecydowanie Chronologia wody. To relacja z traum, ale spisana językiem, który oddaje istotę przeżytych koszmarów i rozczarowań. Ten język oryginału stał się dzięki Gucio językiem polskiego przekładu, choć w trakcie lektury słowo „przekład” staje się bez znaczenia – tak dojmująca jest bezpośredniość doświadczenia.
Kolejna nominacja trafiła do Jana Marii Kłoczowskiego za przekład z francuskiego dwóch tomów pasjonującej lektury Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł Jeana Fabre (Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Warszawa 2022). To cała epoka stanisławowska (z przyległościami) zawarta w dwutomowym dziele, które przeszło siedemdziesiąt lat czekało na polską edycję. Ale może warto było czekać, bo przekład Jana Marii Kłoczowskiego w godny podziwu sposób przybliża osiemnastowieczną rzeczywistość, stroniąc od językowego anachronizmu.
Jerzy Koch nominowany jest do Nagrody drugi rok z rzędu, i to za przekład książki tej samej osoby autorskiej. Chodzi o Marieke Lucas Rijneveld i powieśćMój mały zwierzaku (Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022). Rijneveld wymyśla siebie w niderlandzkim, a Koch konsekwentnie wymyśla Rijneveld w języku polskim. Ta translatologiczna praca zachwyca literackością, ale jej społeczne konsekwencje są tutaj nie mniej istotne.
Para René Koelblen i Stanisław Waszak otrzymała nominację za przekład Zniknięcia Georgesa Pereca (Wydawnictwo Lokator, Kraków 2022). Ten legendarny, napisany przed pięćdziesięcioma laty lipogram, w którym ani razu nie pada litera „e”, doczekał się w końcu polskiego przekładu z francuskiego. Zniknięcie samogłoski nie powstrzymało duetu tłumackiego przed czynnością, wydawałoby się, niemożliwą. Przed spolszczeniem perecowskiego kryminału, który jest równocześnie historią znikania rodziny i całego narodu w czasie zagłady.
Ostatni z autorów nominowanych w tej kategorii to Krzysztof Majer za przekładKochanki Wittgensteina Davida Marksona (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2022). Monologi tytułowej kochanki, którą poznajemy jako Kate, to eksperyment literacki, który jest jednocześnie osobny i bardzo udany. Poszarpane wypowiedzi, których celowość jest nieoczywista, są nie tyle zapisem stanów umysłu, co istnienia, które rodzi się z języka i jest od niego w pełni zależne. Pulsując, fruwając i szamocąc się słowa konstytuują bądź niszczą tożsamość. Ta meandryczna proza zadziałała w polszczyźnie nie tylko dzięki tytanicznemu wysiłkowi Mejera, czy jego tłumackiemu talentowi, ale również – jeśli nie przede wszystkim – dzięki ogromnej czytelniczej wrażliwości.
Laureaci konkursu otrzymają Literackie Kostki oraz nagrody finansowych w wysokości 50 tysięcy złotych. Ich wręczenie odbędzie się 25 sierpnia podczas finałowej gali w Muzeum Emigracji w Gdyni. Będzie to kulminacyjny moment dorocznego gdyńskiego festiwalu literackiego Miasto Słowa. Potrwa on od 23 do 27 sierpnia, a jego program poznamy w lipcu.
Esej
Poezja
Proza
Przekład na język polski
Festiwal Miasto Słowa
23–27 sierpnia 2023
Gala Finałowa oraz ogłoszenie laureatów
25 sierpnia 2023
Organizator
Miasto Gdynia
Więcej informacji
www.facebook.com/nagroda.literacka.gdynia
Kontakt
Szymon Kloska
Rzecznik Prasowy NLG
tel.: +48 507 281 802
