30 sierpnia, podczas finałowej gali w gdyńskim Teatrze Muzycznym, ogłoszono nazwiska czworga Laureatów i Laureatek 19. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA. Literackie Kostki trafiły do rąk eseistki Marty Baron-Milian, poety Wojciecha Kopcia, prozaika Grzegorza Bogdała i tłumaczki Iwony Zimnickiej.
Do 19. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA zgłoszono rekordową liczbę ponad 700 książek. Nagroda jest jedynym wyróżnieniem w kraju przyznawanym twórcom i twórczyniom literatury w czterech oddzielnych kategoriach gatunkowych, na równi traktując też pracę tłumacką.
Od 2024 roku funkcję przewodniczącej Kapituły Nagrody po raz pierwszy sprawuje dr hab. Dorota Kozicka, która zastąpiła na tym stanowisku prof. dr hab. Jerzego Jarniewicza. Nagrody pieniężne w wysokości 50 000 zł oraz pamiątkowe statuetki finansowane są przez Prezydenta Miasta Gdyni.
W 2024 roku Nagrodę w kategorii esej otrzymała Marta Baron-Milian za książkę Neofuturzy i futuryści. Kryptohistorie polskiej awangardy wydaną przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej oraz Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ta arcyliteracka książka jest jednocześnie pracą naukową – rozprawą habilitacyjną autorki, literaturoznawczyni i kulturoznawczyni pracującej na co dzień w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego. Jej tematem są początki polskiej awangardy literackiej i futuryzmu, reinterpretowane przez pryzmat trzech głównych bohaterów monografii: Jerzego Jankowskiego, Anatola Sterna i Aleksandra Wata.
Marta Baron-Milian
Literaturoznawczyni i kulturoznawczyni. Pracuje w Instytucie Literaturoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego. Ukończyła Międzyuczelniany Program Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich Akademii „Artes Liberales” oraz Międzywydziałowe Indywidualne Studia Humanistyczne UŚ. Członkini redakcji „Śląskich Studiów Polonistycznych”, współpracowniczka Ośrodka Badań nad Awangardą Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opublikowała monografie: Wat plus Vat. Związki literatury i ekonomii w twórczości Aleksandra Wata (2015) oraz Grzebanie grzebania. Archeolog i grabarz w twórczości Jerzego Ficowskiego (2014). Współredagowała książki zbiorowe: Płeć awangardy (2019) i Teoria nad-interpretacją? (2012). Jej zainteresowania naukowe koncentrują się wokół polskiej poezji XX i XXI wieku, praktyk awangardowych i eksperymentalnych oraz związków literatury i ekonomii.
Laureatem Nagrody w kategorii poezja został Wojciech Kopeć za książkę poetycką jest taki konik, opublikowaną przez Wydawnictwo papierwdole, (Wrocław–Kraków–Tennessee 2023). Kapituła Nagrody doceniła zbiór za „szaloną jazdę, galopadę przez tradycje, rejestry, nawiązania i krajobrazy, do aktywnego rozmontowywania przyciasnej tożsamości przez nieustanne porzucanie jej w biegu”. Autor – poeta, redaktor i krytyk – dotychczas wydał trzy tomy poetyckie, publikował też swoją twórczość w wielu czasopismach literackich.
Wojciech Kopeć (ur. 1998) – poeta, redaktor czasopisma i wydawnictwa KONTENT, okazjonalnie krytyk. Publikował m.in. w „Czasie Kultury”, „Małym Formacie”, „Odrze”, „Zakładzie”. Autor trzech książek poetyckich: „przyjmę/oddam/wymienię:” (IL/SPP w Łodzi, 2021), za który został wyróżniony w Ogólnopolskim Konkursie Literackim „Złoty Środek Poezji” oraz w Ogólnopolskiej Nagrodzie im. Kazimiery Iłłakowiczówny, „jest taki konik” (papierwdole, 2023), za który został nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia, „Klif, dywiz i sestyna” (Disastra Publishing, 2024).
Nagroda w kategorii proza powędrowała do Grzegorza Bogdała za zbiór opowiadań Idzie tu wielki chłopak (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec). To druga nominacja do gdyńskiej Nagrody dla autora, tym razem zakończona wygraną. Wyróżnienie przyznane zostało „za olśniewająco nienarcystyczną kontemplację nad męskością w różnych fazach życia bohaterów. Za tom opowieści z życia wziętych, gdzie mało co ważnego się dzieje. I właśnie ta nieważność, nieważkość wszystkiego zalewa lepkim klajstrem niepowtarzalne żywoty bohaterów”. Książka nominowana została wcześniej również do Paszportów Polityki, Nagrody Literackiej m.st. Warszawy oraz Odkryć Empiku.
Grzegorz Bogdał (ur. 1984) – autor opowiadań. Publikował m.in. w „Dwutygodniku”, „Piśmie”, „Tygodniku Powszechnym” i „Znaku”. Za debiutancki zbiór Floryda (2017) nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia, Nagrody Gombrowicza oraz Nagrody Conrada. W 2023 roku ukazał się jego kolejny tom opowiadań Idzie tu wielki chłopak, za który otrzymał nominację do Paszportów Polityki, Nagrody Literackiej m.st. Warszawy, Nagrody Literackiej Gdynia, oraz Odkryć Empiku.
W przekładzie na język polski – triumfuje w tym roku Iwona Zimnicka za tłumaczenie z języka norweskiego prozy ubiegłorocznego noblisty Jona Fossego Drugie imię (Wydawnictwo ArtRage). Nagroda przyznana została „książce skrajnie surowej, dojmującej, pełnej ubóstwa czy po prostu biedy. Książce pytającej o sprawy fundamentalne: grzech, piękno i ludzki los. Książce, która jest wielką i zarazem małą podróżą – geograficzną i egzystencjalną. Książce, którą cytować moglibyśmy bez przerwy”. Tłumaczka, zdobywczyni wielu nagród i wyróżnień za swoją pracę translatorską w języku norweskim i duńskim, była już wcześniej nominowana do Nagrody Literackiej GDYNIA – w 2022 roku, za przekład Trylogii kopenhaskiej Tove Ditlevsen.
Iwona Zimnicka - absolwentka filologii norweskiej na UAM w Poznaniu. Tłumaczy literaturę norweską i duńską od trzydziestu lat. Za prace translatorskie dwukrotnie – w roku 1996 i 2022 – odznaczona przez Króla Norwegii Haralda V Królewskim Orderem za Zasługi. W roku 2000 wpisana na Listę Honorową IBBY - International Board on Books for Young People (Lista Andersena) za przekład książki Josteina Gaardera Hej! Czy jest tu kto?. W roku 2002 odznaczona przez Prezydenta RP Srebrnym Krzyżem Zasługi za popularyzowanie kultury norweskiej w Polsce. W roku 2022 nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia za przekład z języka duńskiego Trylogii kopenhaskiej Tove Ditlevsen.
Grzegorz Piątek za esej „Gdynia obiecana”, Marcin Czerkasow za tom poetycki „Mountain View”, Małgorzata Żarów za prozę „Zaklinanie węży w gorące wieczory” oraz Jerzy Koch za tłumaczenie powieści „Mój mały zwierzaku” zostali laureatami 18. Nagrody Literackiej GDYNIA. Nazwiska zwycięzców poznaliśmy podczas gali, która odbyła się 25 sierpnia w Teatrze Muzycznym w Gdyni.
Spośród 20 nominowanych książek w czterech kategoriach – Esej, Poezja, Proza i Przekład na język polski – Kapituła Nagrody pod przewodnictwem Jerzego Jarniewicza wytypowała te najbardziej wyjątkowe, nietuzinkowe, wybitne. Ich autorzy i autorka otrzymali pamiątkowe statuetki – literackie kostki, oraz nagrody finansowe w wysokości 50 tysięcy złotych.
Nagroda Literacka GDYNIA została powołana do życia w 2006 roku przez Prezydenta Miasta Gdyni. Przyznawana jest za wyjątkowe osiągnięcia literackie żyjącym, polskim autorom, których książki ukazały się w poprzednim roku. Na równi honoruje poetów, prozaików, eseistów oraz tłumaczy. W 2023 roku do Nagrody zgłoszono łącznie 552 książki. Przyznaniu nagród towarzyszy co roku festiwal literacki Miasto Słowa, organizowany w Gdyni w ostatnim tygodniu sierpnia.
W kategorii Eseju zwyciężył Grzegorz Piątek i jego szeroko komentowana „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939”, która ukazała się nakładem Wydawnictwa W.A.B. Jak argumentowano podczas laudacji: „(…) ignorując linie proste ideologii, Autor wędruje po mieście zygzakiem, eksponując bzdury i sukcesy, spełnienia i zawody. Przewodnikiem nie byłby tak subtelnym, gdyby nie pomagał mu język: uczony a dowcipny, ironiczny a skupiony, zdatny zarówno do spoistej argumentacji, jak i do błyskotliwej pointy, zwrotny niczym mała żaglówka w zatoce”.
Grzegorz Piątek to pisarz, publicysta, krytyk, z wykształcenia architekt, znawca historii i architektury Warszawy. Jest dwukrotnym laureatem Nagrody Literackiej m. st. Warszawy: za biografię prezydenta stolicy „Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego” (W.A.B., 2016) oraz za bestsellerową książkę „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949” (W.A.B., 2020). W tym roku został laureatem Paszportu Polityki, a jego reportaż o Gdyni zbiera nagrody i nominacje do najważniejszych literackich nagród w Polsce.
W kategorii Poezja, przyznano Marcinowi Czerkasowowi za tomik „Mountain View”, za którego wydaniem stoi Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu. Zbiorem tym Czerkasow wraca po 8-letniej przerwie w pisaniu. Według słów Kapituły to książka, której autor „(…) odważa się na potyczkę z bodaj najsilniejszymi poetykami ostatnich dekad. (…) Wychodzi z tego starcia zwycięsko, bo udaje mu się wpleść w wiersze nie tylko własną melodię, ale też zmusić ten nowopowstały język do pracy nad krytyką społeczną, aktywnym myśleniem raczej o czymś, niż niczym”.
Marcin Czerkasow jest poetą, tłumaczem, wydawcą i projektantem graficznym. Autorem arkusza „Płonące ciasteczko” (2006) oraz tomów poetyckich „Fałszywe zaproszenia” (2008) i „Przede wszystkim zniszczenia” (2014), a także założycielem oficyny Disastra Publishing.
Nagrodę prozatorską otrzymała Małgorzata Żarów za swą debiutancką, oniryczną powieść „Zaklinanie węży w gorące wieczory”, wydaną przez Wydawnictwo Czarne. Tak swój wybór komentowała Kapituła podczas finałowej gali: „Nagradzamy książkę, w której lipcowy żar lejący się z nieba i burleskowo-apokaliptyczna sceneria owianej tajemniczym dymem Warszawy łączą się z fascynującą i przejmującą opowieścią o patrzeniu i byciu oglądanym”.
Małgorzata Żarów pracowała jako lektorka języka angielskiego i analityczka do spraw przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy, ale żadne z tych zajęć nie zajmuje jej tak bardzo, jak pisanie. Mieszka w Warszawie. Jej debiutancka powieść otrzymała nominację m.in. do międzynarodowej nagrody Premio Grand Continent 2022.
W kategorii Przekład na język polski literacką kostkę otrzymał Jerzy Koch za tłumaczenie z niderlandzkiego książki Marieke Lucasa Rijnevelda pt. „Mój mały zwierzaku” (Wydawnictwo Literackie). Jerzy Koch nominowany był do gdyńskiej nagrody drugi rok z rzędu, i to za przekład książki tego samego autora (w ubiegłym roku otrzymał nominację za tłumaczenie debiutu Rijnevelda, pt. „Niepokój przychodzi o zmierzchu”). Kapituła doceniła tłumacza za mistrzowskie, prawdziwie wysmakowane, zaskakująco czułe, niekończące się zdania, oddające duszną atmosferę przerażającego w swojej istocie monologu głównego bohatera.
Jerzy Koch jest profesorem Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz University of the Free State w RPA, literaturoznawcą, niderlandystą i germanistą z wykształcenia. Specjalizuje się w literaturze i języku afrikaans, literaturze kolonialnej, niderlandzkiej i południowoafrykańskiej. Jest laureatem m.in. nagrody im. Martinusa Nijhoffa za dorobek w dziedzinie tłumaczeń literatury niderlandzkiej na polski oraz nagród Algemeen-Nederlands Verbond i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii za propagowanie kultury niderlandzkiej w Polsce.
W piątkowy wieczór, 26 sierpnia, poznaliśmy werdykt Kapituły 17. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA. Do grona laureatów i laureatek gdyńskiej nagrody dołączyli literaturoznawczyni Agnieszka Gajewska za biograficzny esej Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku, poetka Justyna Kulikowska za swój trzeci tom poetycki gift. z Podlasia, Krzysztof Bartnicki za brawurową prozę w postaci książki Myśliwice, Myśliwice oraz tłumacz Maciej Świerkocki za drugi polski przekład Ulissesa James’a Joyce’a.
Literackie Kostki – bo tak zwykło mówić się na gdyńskie statuetki – podczas uroczystej gali w gdyńskim Muzeum Emigracji wręczył prezydent miasta, Wojciech Szczurek. Towarzyszyli mu członkowie Kapituły Nagrody, którzy, zgodnie z tradycją, wygłosili barwne laudacje na cześć nominowanych i zwycięzców. Laureaci, oprócz wspomnianych statuetek, otrzymali nagrody finansowe w wysokości 50 tys. zł.
Przyznając nagrodę w kategorii esej Agnieszce Gajewskiej za pozycję Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku. Biografia, członek Kapituły, Adam Lipszyc, mówił: To książka, w której z uwagą nasłuchuje się rozmaitych tonów i głosów, by starannie przełożyć je na jedną opowieść. Mówi się w niej dużo o wojennej przemocy i o echach tej niszczycielskiej potęgi w jednostkowym życiu. Mówi się o nadziei, strachu i zwątpieniu, o radości i bezradności, o próbie ucieczki i o niemożności ucieczki. Z arcywyczuciem mówi się o poplecionych ze sobą losach kilku narodów, o wygnaniu i o milczeniu (…). Stylem swadnym acz niespiesznym (…) opowiada się tu mądrze i świeżo o – do licha, naprawdę! – opowiada się tu o najnowszych dziejach naszego kraju i jego kultury!
Drugą wręczoną tego wieczoru nagrodą było wyróżnienie za poezję. Powędrowało ono do przedstawicielki młodego pokolenia poetów, Justyny Kulikowskiej, za tom gift. z Podlasia. Jerzy Jarniewicz, który przewodzi gdyńskiej Kapitule, podsumował ten wybór słowami: Nagrodziliśmy wiersze, które niczego nie chcą udowadniać, nie liczą na wygraną, może wręcz na nic nie liczą: ale, w imię doświadczanej tu i teraz prawdy, przestawiają współrzędne znanego nam świata, nie boją się spotwarzać świętych instytucji. Wytrącając nas z niejednej sfery komfortu.
To już druga, po zeszłorocznej, nominacja Kulikowskiej do gdyńskiej Nagrody, tym razem zwieńczona wygraną.
W kategorii prozatorskiej Kapituła postawiła na brawurową na poziomie języka opowieść Krzysztofa Bartnickiego Myśliwice, Myśliwice. Jurorka Dorota Kozicka tak podsumowała ten wybór: Tu myśliwickie kumy gadają o tym co było i jest. Choć to raczej język gada – bo język jest tutaj nieustannie nicowany i wystawiany na pokaz, a wydobywane z nieprzebranych kopalni mowy słowa, zwroty, wyrażenia, przyśpiewki, nazwiska budują narrację, w której przewijają się losy miejsca, osób, rodzin, pokoleń. A z tego przewijania przebija pytanie o sens.
Ostatnia z gdyńskich kategorii nagradza pracę i kunszt translatorski, a jej tegorocznym zwycięzcą jest (nominowany już wcześniej do GDYNI) Maciej Świerkocki. Nagrodę otrzymał za drugi w historii, polski przekład Ulissesa Jamesa Joyce’a, który Tomasz Swoboda, członek Kapituły podsumował tymi słowami: Rzadko kiedy, czytając tłumaczoną książkę, odnosimy tak silne wrażenie, że niemal każde słowo jest znaleziskiem, że takich zdań jeszcześmy nie czytali, zaś język, choć polski, to raczej nieskończona wielość języków. A historia, chociaż ją znaliśmy ze szkoły i kursów przygotowawczych do matury, objawia nam nowe sensy (…).
Do tegorocznej edycji Nagrody zgłoszona została rekordowa liczba 586 pozycji.
O autorce:
Agnieszka Gajewska (ur. 1977), profesorka literaturoznawstwa, pracuje w Instytucie Filologii Polskiej UAM w Poznaniu. Jest autorką książek Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema (2016) oraz Hasło: feminizm (2008). Redaktorka naukowa antologii przekładów Teorie wywrotowe oraz współredaktorka (razem z Maciejem Michalskim) Kultur dziewictwa (2020). Kieruje Interdyscyplinarnym Centrum Badań Płci Kulturowej i Tożsamości UAM.
O książce:
O twórczości i literackich zmaganiach Stanisława Lema napisano już wiele. Jako człowiek wciąż pozostaje jednak zagadką. Bardzo oszczędnie opowiadał o swoim życiu prywatnym – wymawiał się słabą pamięcią, zostawiał niedopowiedzenia i przytaczał zabawne anegdoty, gdy padały trudne pytania. Agnieszka Gajewska dotarła do nowych źródeł (archiwa lwowskie, archiwa bezpieki, archiwa prywatne), z których nikt wcześniej nie korzystał. Dzięki nim nie tylko udaje jej się zrekonstruować życie żydowskiej inteligencji i przedwojennego Lwowa, ale również postawić mocno udokumentowaną tezę: doświadczenie wojny i ocalenie z Zagłady miało fundamentalny wpływ na Lema i jego twórczość, która pełna jest zakamuflowanych odniesień do jego życiowych doświadczeń.
O autorce:
Justyna Kulikowska (ur. w 1993 r.) debiutowała tomem Hejt i inne bangery (2018), za który otrzymała Nagrodę im. Kazimiery Iłłakowiczówny oraz nagrodę poetyckiego środowiska internetowego „Browar za debiut”. Za drugą książkę poetycką Tab_s (2020) nominowana była w 2021 roku do Nagrody Literackiej „Nike” oraz Nagrody Literackiej GDYNIA. Mieszka na Podlasiu..
O książce:
gift. z Podlasia proponuje lekturę dotkliwą, unaoczniającą rozszerzoną o wirtualny świat rzeczywistość rachunków krzywd oraz narzucanego (jednostce i grupom) wstydu. Ale też o próbki biografii własnej, dalekiej od ckliwego intymizmu jak i gotowców sezonowych tożsamości ideowych. Jest, o dziwo, tym, za co się podaje – podarunkiem z Podlasia. Dar powinien być jednak, jak skądinąd wiadomo, gestem podejrzanym. Zwłaszcza dziś.
O autorce:
Krzysztof Bartnicki – pisarz, tłumacz, teoretyk przekładu. Doktor Uniwersytetu w Jenie. Tłumacz Dróżdża, Leśmiana, Joyce’a. Opatrzył przypisami zbiór chińskich traktatów Fu wojny. Tłumacz literatury na dźwięk, obraz, film; jego koncepcje intersemiotyczne omawiano m.in. w Polsce, Irlandii, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech i we Włoszech. Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2006) i Marszałka Województwa Śląskiego (2020). Laureat Nagrody Literatury na Świecie (2012) i Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO (2021).
O książce:
Książka Krzysztofa Bartnickiego zachwyca, a może raczej zaskakuje i zachwyca. To dzieje Myśliwic/Mysłowic skazanych wśród zgiełku historii na „cichą potępiałość” (może „otępiałość”). Myśliwice na uskoku tektonicznym historii, drgające od wstrząsów, a jednocześnie sennie pogrążone w swojej „potępiałości”. Myśliwice, gdzie powidoki (a może raczej „przedwidoki”) wielkiego portu na Przemszy roztaczają przed nami także historię wyobrażoną, ale fikcja pięknie splata się tu z rzeczywistością.
O autorce:
Maciej Świerkocki (ur. 1961), tłumacz literatury anglojęzycznej, scenarzysta, pisarz i krytyk. Ukończył anglistykę i filozofię na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 1987-2011 pracownik naukowy UŁ w Instytucie Kultury Współczesnej (doktorat w 1995 r.). Odznaczony Złotym Medalem UŁ oraz Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Współpracownik wielu pism, m.in. Literatury na świecie, Playboya, Odry, ExLibrisu, Filmu i Filmu na świecie. Publikował także w zagranicą. Autor kilku powieści. Od 2010 r. przewodniczący jury Ogólnopolskiego Anglojęzycznego Konkursu Translatorskiego im. Zbigniewa Batki. Pierwszy Polak zasiadający w jury prestiżowego międzynarodowego konkursu literackiego Dublin IMPAC International Literary Award 2014.
O książce:
Od premiery najważniejszego dokonania Joyce’a mija w 2022 roku sto lat. Jak przystało na arcydzieło, Ulisses obrósł w tym czasie wielką legendą. Mówi się o nim, że to majstersztyk literackiego modernizmu, najdoskonalsza artystycznie powieść, jaką kiedykolwiek napisano, najtrudniejsza w lekturze (i przekładzie) książka świata, księga ksiąg, zawierająca całą wiedzę ludzkości. Ulisses jest jednak równocześnie dziełem otwartym, wielowarstwowym, które da się odbierać jako realistyczną, tragikomiczną opowieść o zwykłym ludzkim losie, zrozumiałą pod każdą szerokością geograficzną. Lektura dublińskiej epopei to porywająca przygoda – intelektualna, choć jednocześnie ludyczna, podobna do tej, jaką okazało się jej tłumaczenie, gdyż powieść tę można czytać również dla rozkoszy czysto estetycznych i emocjonalnych, płynących z obcowania z giętkim, pasjonującym, proteuszowym Słowem, na każdej stronie ustanawiającym własny, zaskakujący kosmos elementów znaczących i znaczonych. Drugi polski przekład Ulissesa próbuje zwrócić uwagę na tę jego epikurejską właściwość – w nadziei, że będzie odtąd czytany bardziej jako nadal żywa arcymistrzowska powieść, mniej zaś niczym legenda, dostępna jedynie dla wtajemniczonych.
Eseistka i historyczka sztuki Joanna Krakowska, poetka Natalia Malek, prozaik Waldemar Bawołek oraz tłumaczka Magda Heydel zostali Laureatami 16. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA.
Ogłoszenie nazwisk zwycięskich Autorek i Autora oraz wręczenie Literackich Kostek odbyło się podczas wieczornej gali, 27 sierpnia, w Muzeum Emigracji w Gdyni.
Kapituła Nagrody wyboru dokonała spośród 512 nadesłanych do konkursu tytułów. To druga najliczniejsza edycja pod względem zgłoszonych propozycji książkowych w 16-letniej historii Nagrody. Tradycyjnie już, z pierwotnego grona, wyłonionych zostało 20 pozycji podzielonych na cztery kategorie: esej, poezję, prozę oraz przekład na język polski – po pięć w każdej z nich.
Otwierając dzisiejszą galę, przewodniczący Kapituły Jerzy Jarniewicz powiedział: – Tożsamość, a z nią wiarygodność Nagrody Literackiej GDYNIA buduje między innymi to, że do Kapituły wchodzą osoby, które nie były jurorami w innej nagrodzie literackiej. Wyróżnikiem jest także sposób wyłaniania nominacji i laureatów. Nie rządzi nim arytmetyka, czyli proste liczenie głosów, ale rozmowa: ważniejsze jest osiąganie konsensusu, wzajemne się słuchanie i przekonywanie. Stąd wielokrotne i wielogodzinne posiedzenia kapituły, stąd intensywna wymiana listów między jurorami. Z naszych tegorocznych maili mogłaby powstać osiemdziesięciostronicowa książka, zdradzająca miejscami znamiona powieści sensacyjnej.
Dla dwojga tegorocznych zdobywców Literackich Kostek była to już trzecia nominacja do gdyńskiej nagrody. Jedną z tych osób jest poetka Natalia Malek, nagrodzona za tom poetycki Karapaks (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2020), w którym konstatuje zastałe językowe konwenanse, tworząc własne, zaskakujące i bogate w znaczenia formy.
Członkini Kapituły Dorota Kozicka tak uzasadniła ten wybór: – W tym roku nagradzamy poezję, która lubi dziwne nazwy, wiersze-obiekty ułożone z fragmentów rzeczywistości przefiltrowanych przez język. Poezję, której źródłem jest przerzutna uwaga, która „chodzi i nie chodzi”, pulsuje w nieoczywistym spojrzeniu na życie i zafascynowaniu językiem. Poezję, w której dźwięk zmienił się na plask, a żmuda autorki domaga się cierpliwości i uważności czytelnika.
Drugim z rekordzistów jest Waldemar Bawołek, uhonorowany w kategorii proza za swoją najnowszą książkę Pomarli (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020) – za oniryczną prozę, która próbuje poukładać się z tym, co przeminęło. W uzasadnieniu werdyktu Kapituły mogliśmy usłyszeć: – Triumfuje opowieść, w której życie rozbłyskuje najjaśniej, a dzieje się to dzięki słowom pokonującym mroki egzystencji, nawet śmierć. Pasja życia i pasja opowiadania są tu nierozdzielne, szeregowy czytelnik i wyrafinowany krytyk nie bardzo wiedzą, jak możliwy jest takt witalny, upojny nekrolog. Pomarli, ale żyją w słowach, wspomnienie nie jest lamentacją ani pomnikiem, wspomnienie jest wskrzeszeniem, literackim cudem.
W kategorii esej Nagroda trafiła do Joanny Krakowskiej za Odmieńczą rewolucję. Performans na cudzej ziemi (Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Kraków-Warszawa 2020). To opowieść o narodzinach ruchu queer i performansu w samym sercu Nowego Jorku w latach 80. minionego wieku. Jak podkreśliła Kapituła: – Jeśli czasem – na przykład tym właśnie czasem – zdawać nam się będzie, że sprawy wolności nie stoją najlepiej, będziemy raz po raz wracać do tej olśniewającej książki i czerpać z niej nadzieję; a ci najbystrzejsi i najodważniejsi spośród nas będą się z niej uczyć, jak stawać błazeńskim okoniem i jak odmieniać, bez ustanku odmieniać, oblicze tej wciąż cudzej ziemi. W tych mrocznych czasach odczuwamy szczególną wdzięczność za to, że ktoś napisał dla nas coś takiego.
Literacka Kostka w kategorii przekład na język polski trafiła zaś do Magdy Heydel, która wybrała, przełożyła i opatrzyła posłowiem Opowiadania Katherine Mansfield (Wydawnictwo Officyna, Łódź 2020). Dzięki niej te rozpoetyzowane perełki modernistycznej literatury w końcu mogą się odnaleźć w polszczyźnie. Jak czytamy w uzasadnieniu Kapituły: – Przejmująca, oszczędna i zarazem nieskończenie wymowna proza Katherine Mansfield znalazła w osobie Magdy Heydel tłumaczkę, która potrafiła uczynić z niej źródło takiego literackiego doświadczenia, kiedy po ludzku zachwycamy się opowieścią, tylko czasem po jurorsku zastanawiając się, jak to jest zrobione.
– Wiem ze dla wielu z nas ostatni rok było rokiem wytężonej lektury, która często rekompensowała utratę przed pandemicznego porządku. Książki często nam zastępowały to, za czym tęskniliśmy chyba najbardziej – spotkania. Tym bardziej się cieszę, że możemy się spotkać na Nagrodzie Literackiej Gdynia i Festiwalu Miasto Słowa i o tych wszystkich nadprogramowych lekturach porozmawiać – powiedział w trakcie gali prezydent Gdyni, Wojciech Szczurek.
Jak co roku ogłoszeniu werdyktu Kapituły Nagrody Literackiej GDYNIA towarzyszy Festiwal Miasto Słowa. To tygodniowe święto literatury, które jest okazją do spotkań z nominowanymi do Nagrody Autorami i Autorkami, a także z plejadą polskich pisarzy podczas szeregu festiwalowych wydarzeń.
Spotkanie z Laureatami tegorocznej Nagrody odbędzie się 28 sierpnia (sobota) o godz. 17.00 w Muzeum Miasta Gdyni, będzie również transmitowane online. Festiwal potrwa do niedzieli, 29 sierpnia, a jego szczegółowy program dostępny jest na stronie: nagrodaliterackagdynia.pl.
O autorce:
Joanna Krakowska – historyczka współczesnego teatru, eseistka i redaktorka. Profesorka w Zakładzie Historii i Teorii Teatru w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Wicenaczelna miesięcznika „Dialog”. Za monografię Mikołajska. Teatr i PRL została nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2012. W 2017 roku otrzymała Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za książkę PRL. Przedstawienia.
O książce:
Anarchistyczna, a więc z definicji antytotalitarna, odmieńcza rewolucja była totalna. Polegała bowiem na przekraczaniu wszelkich granic – tego, co piękne, tego, co stosowne, tego, co uznane, tego, co bezpieczne i tego, co silne. Jej narzędziem był performans – gatunek sztuki, a zarazem strategii społecznej, który zagarnia na swój użytek cudze przestrzenie, sprawiając, że literatura, teatr, sztuki wizualne, taniec i życie nieodwołalnie tracą autonomię wobec siebie nawzajem. I odwrotnie: narzędziem performansu często była odmieńczość, czyli queer – brak uznania dla kulturowych norm pętających wyobraźnię, pragnienia, ekspresję i fantazję. Ta książka to tylko mały wycinek historii performansu, historii queeru, historii Nowego Jorku, historii kontrkultury i zarazem popkultury. Wycinek trochę inny niż te najbardziej znane i najczęściej opowiadane, bo więcej tu kobiet, a mniej muzyki, więcej teatru, a mniej Warhola, choć i teatr nie ten, co zwykle. To historia odmieńczego performansu (rozumianego tu bardzo szeroko) na Manhattanie – na scenie, w piwnicy, w klubie i na ulicy – od lat sześćdziesiątych po dziewięćdziesiąte, z wycieczkami w przyszłość i w przeszłość, a nawet do Polski.
O autorce:
Natalia Malek – poetka, kuratorka wydarzeń literackich. Autorka trzech książek poetyckich: Pracowite popołudnia (2010), Szaber (2014) oraz Kord (2017). Laureatka Nagrody im. Adama Włodka. Za Szaber nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia, za Kord – do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej oraz Nagrody Literackiej Gdynia. Współtwórczyni nieformalnej grupy artystycznej kobiet Wspólny Pokój, prowadzi seminaria na temat literatury anglojęzycznej oraz związków literatury i sztuk wizualnych. Mieszka w Warszawie.
O książce:
Charakter nowego tomu poezji Natalii Malek sugeruje już tytułowy karapaks: okładki zbioru niczym ochronny pancerz skrywają w sobie pulsujące życiem, misterne sploty wyrazów. Połączenia między opisywanymi postaciami, przedmiotami czy problemami są nieustannie negocjowane, odwracane i twórczo interpretowane; korytarze ciągną tu ludźmi, pasaże piżam prowadzą w burzliwych przepływach do budek telefonicznych i owocostanów. Ów wyrazisty styl poetki decyduje o nietypowym kształcie samych wierszy. Są one – mówiąc w duchu samej książki – najeżone znaczeniami, prowokacyjnie kuszą do odczytań lingwistycznych, skrupulatnego rozszyfrowywania zaskakujących połączeń słów i śmiałych metafor. Głębsza lektura pozwala jednak dotrzeć do wrażliwego wnętrza tych liryków, zdradzających wyczulenie na szczegół i przedstawiających niepowtarzalność poszczególnych doświadczeń, zaś napięcie między zaczepnością języka i łagodną, badawczą obserwacją świata decyduje o wielkiej wartości Karapaksu.
O autorce:
Waldemar Bawołek – pracował jako instruktor higieny w Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, samodzielny referent zaopatrzenia w Zakładach Azotowych, zarządzał piekarnią Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Gromniku, wykonywał prace fizyczne jako robotnik gospodarczy przy Urzędzie Gminy w Ciężkowicach. Jako prozaik debiutował w 1996 roku zbiorem opowiadań Delectatio morosa wydanym przez Państwowy Instytut Wydawniczy. Potem opublikował La petite mort, Raz dokoła, To co obok, Humoreskę, Echo słońca i Bimetal. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia. Od urodzenia mieszka w małopolskich Ciężkowicach, które użyczają swojej przestrzeni literackim światom jego prozy.
O książce:
Waldemar Bawołek w swojej onirycznej prozie przedstawia historie bliskich, którzy odeszli – wujka Mordawskiego, który z zamiłowaniem opowiadał anegdoty z pracy w milicji i ukradkiem popijał z piersiówki, babci dewotki, uprzykrzającej życie synowej, czy Mateusza, pogrążonego w smutku miłośnika muzyki klasycznej. Bohater Bawołka, spacerując po wiejskich drogach, rozlicza się ze wspomnieniami, marzeniami i żalem. Rzeczywistość miesza się z senną fantazją, przeszłość z teraźniejszością, a realizm z fikcją. W tle polska wieś, w której każdy musi się zmierzyć ze swoimi lękami. Pomarli to opowieść o tych, których już nie ma, o niewykorzystanych możliwościach i próbie ucieczki od dotkliwej samotności, a może próbie pogodzenia się z nią.
O autorce:
Magda Heydel – nagradzana tłumaczka literatury języka angielskiego, m.in. dzieł Josepha Conrada, Seamusa Heaneya, T.S. Eliota, Teda Hughesa czy Virginii Woolf. Edytorka przekładów poetyckich, m.in. Czesława Miłosza i Stanisława Barańczaka. Zajmuje się przekładoznawstwem i komparatystyką literacką i kulturową na UJ. Opublikowała m.in. monografie Obecność T.S. Eliota w literaturze polskiej (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 2003) i Gorliwość tłumacza. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza (Kraków 2013). Dwukrotna laureatka nagrody miesięcznika „Literatura na Świecie” (2008, 2011). Kuratorka gdańskiego festiwalu Odnalezione w Tłumaczeniu.
O książce:
Katherine Mansfield, jedna z najwybitniejszych pisarek XX wieku, urodziła się w Nowej Zelandii w 1888 r. Pozostawiła po sobie pięć tomów mistrzowskich opowiadań oraz bogatą korespondencję i dzienniki. Uznawane obecnie za jedno z najważniejszych osiągnięć nowoczesnej prozy i odkrywcze przekształcenie formy opowiadania, a także za dokument nowoczesnej kobiecej biografii, dzieła Mansfield doczekały się w świecie anglosaskim licznych wydań i grona zagorzałych wielbicieli. W Polsce Mansfield pozostaje jednak stosunkowo słabo obecna, mimo że tłumaczona była już w latach 30. Można śmiało powiedzieć, że wybór opowiadań pisarki i ich przekład dokonany przez Magdę Heydel stanowi brakujący element w konstelacji wielkich twórców zachodniej literatury modernistycznej dostępnych w polszczyźnie.
W piątkowy wieczór, 26 sierpnia, poznaliśmy werdykt Kapituły 17. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA. Do grona laureatów i laureatek gdyńskiej nagrody dołączyli literaturoznawczyni Agnieszka Gajewska za biograficzny esej Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku, poetka Justyna Kulikowska za swój trzeci tom poetycki gift. z Podlasia, Krzysztof Bartnicki za brawurową prozę w postaci książki Myśliwice, Myśliwice oraz tłumacz Maciej Świerkocki za drugi polski przekład Ulissesa James’a Joyce’a.
Literackie Kostki – bo tak zwykło mówić się na gdyńskie statuetki – podczas uroczystej gali w gdyńskim Muzeum Emigracji wręczył prezydent miasta, Wojciech Szczurek. Towarzyszyli mu członkowie Kapituły Nagrody, którzy, zgodnie z tradycją, wygłosili barwne laudacje na cześć nominowanych i zwycięzców. Laureaci, oprócz wspomnianych statuetek, otrzymali nagrody finansowe w wysokości 50 tys. zł.
Przyznając nagrodę w kategorii esej Agnieszce Gajewskiej za pozycję Stanisław Lem. Wypędzony z wysokiego zamku. Biografia, członek Kapituły, Adam Lipszyc, mówił: To książka, w której z uwagą nasłuchuje się rozmaitych tonów i głosów, by starannie przełożyć je na jedną opowieść. Mówi się w niej dużo o wojennej przemocy i o echach tej niszczycielskiej potęgi w jednostkowym życiu. Mówi się o nadziei, strachu i zwątpieniu, o radości i bezradności, o próbie ucieczki i o niemożności ucieczki. Z arcywyczuciem mówi się o poplecionych ze sobą losach kilku narodów, o wygnaniu i o milczeniu (…). Stylem swadnym acz niespiesznym (…) opowiada się tu mądrze i świeżo o – do licha, naprawdę! – opowiada się tu o najnowszych dziejach naszego kraju i jego kultury!
Drugą wręczoną tego wieczoru nagrodą było wyróżnienie za poezję. Powędrowało ono do przedstawicielki młodego pokolenia poetów, Justyny Kulikowskiej, za tom gift. z Podlasia. Jerzy Jarniewicz, który przewodzi gdyńskiej Kapitule, podsumował ten wybór słowami: Nagrodziliśmy wiersze, które niczego nie chcą udowadniać, nie liczą na wygraną, może wręcz na nic nie liczą: ale, w imię doświadczanej tu i teraz prawdy, przestawiają współrzędne znanego nam świata, nie boją się spotwarzać świętych instytucji. Wytrącając nas z niejednej sfery komfortu.
To już druga, po zeszłorocznej, nominacja Kulikowskiej do gdyńskiej Nagrody, tym razem zwieńczona wygraną.
W kategorii prozatorskiej Kapituła postawiła na brawurową na poziomie języka opowieść Krzysztofa Bartnickiego Myśliwice, Myśliwice. Jurorka Dorota Kozicka tak podsumowała ten wybór: Tu myśliwickie kumy gadają o tym co było i jest. Choć to raczej język gada – bo język jest tutaj nieustannie nicowany i wystawiany na pokaz, a wydobywane z nieprzebranych kopalni mowy słowa, zwroty, wyrażenia, przyśpiewki, nazwiska budują narrację, w której przewijają się losy miejsca, osób, rodzin, pokoleń. A z tego przewijania przebija pytanie o sens.
Ostatnia z gdyńskich kategorii nagradza pracę i kunszt translatorski, a jej tegorocznym zwycięzcą jest (nominowany już wcześniej do GDYNI) Maciej Świerkocki. Nagrodę otrzymał za drugi w historii, polski przekład Ulissesa Jamesa Joyce’a, który Tomasz Swoboda, członek Kapituły podsumował tymi słowami: Rzadko kiedy, czytając tłumaczoną książkę, odnosimy tak silne wrażenie, że niemal każde słowo jest znaleziskiem, że takich zdań jeszcześmy nie czytali, zaś język, choć polski, to raczej nieskończona wielość języków. A historia, chociaż ją znaliśmy ze szkoły i kursów przygotowawczych do matury, objawia nam nowe sensy (…).
Do tegorocznej edycji Nagrody zgłoszona została rekordowa liczba 586 pozycji.
O autorce:
Agnieszka Gajewska (ur. 1977), profesorka literaturoznawstwa, pracuje w Instytucie Filologii Polskiej UAM w Poznaniu. Jest autorką książek Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema (2016) oraz Hasło: feminizm (2008). Redaktorka naukowa antologii przekładów Teorie wywrotowe oraz współredaktorka (razem z Maciejem Michalskim) Kultur dziewictwa (2020). Kieruje Interdyscyplinarnym Centrum Badań Płci Kulturowej i Tożsamości UAM.
O książce:
O twórczości i literackich zmaganiach Stanisława Lema napisano już wiele. Jako człowiek wciąż pozostaje jednak zagadką. Bardzo oszczędnie opowiadał o swoim życiu prywatnym – wymawiał się słabą pamięcią, zostawiał niedopowiedzenia i przytaczał zabawne anegdoty, gdy padały trudne pytania. Agnieszka Gajewska dotarła do nowych źródeł (archiwa lwowskie, archiwa bezpieki, archiwa prywatne), z których nikt wcześniej nie korzystał. Dzięki nim nie tylko udaje jej się zrekonstruować życie żydowskiej inteligencji i przedwojennego Lwowa, ale również postawić mocno udokumentowaną tezę: doświadczenie wojny i ocalenie z Zagłady miało fundamentalny wpływ na Lema i jego twórczość, która pełna jest zakamuflowanych odniesień do jego życiowych doświadczeń.
O autorce:
Justyna Kulikowska (ur. w 1993 r.) debiutowała tomem Hejt i inne bangery (2018), za który otrzymała Nagrodę im. Kazimiery Iłłakowiczówny oraz nagrodę poetyckiego środowiska internetowego „Browar za debiut”. Za drugą książkę poetycką Tab_s (2020) nominowana była w 2021 roku do Nagrody Literackiej „Nike” oraz Nagrody Literackiej GDYNIA. Mieszka na Podlasiu..
O książce:
gift. z Podlasia proponuje lekturę dotkliwą, unaoczniającą rozszerzoną o wirtualny świat rzeczywistość rachunków krzywd oraz narzucanego (jednostce i grupom) wstydu. Ale też o próbki biografii własnej, dalekiej od ckliwego intymizmu jak i gotowców sezonowych tożsamości ideowych. Jest, o dziwo, tym, za co się podaje – podarunkiem z Podlasia. Dar powinien być jednak, jak skądinąd wiadomo, gestem podejrzanym. Zwłaszcza dziś.
O autorce:
Krzysztof Bartnicki – pisarz, tłumacz, teoretyk przekładu. Doktor Uniwersytetu w Jenie. Tłumacz Dróżdża, Leśmiana, Joyce’a. Opatrzył przypisami zbiór chińskich traktatów Fu wojny. Tłumacz literatury na dźwięk, obraz, film; jego koncepcje intersemiotyczne omawiano m.in. w Polsce, Irlandii, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech i we Włoszech. Stypendysta Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2006) i Marszałka Województwa Śląskiego (2020). Laureat Nagrody Literatury na Świecie (2012) i Nagrody Krakowa Miasta Literatury UNESCO (2021).
O książce:
Książka Krzysztofa Bartnickiego zachwyca, a może raczej zaskakuje i zachwyca. To dzieje Myśliwic/Mysłowic skazanych wśród zgiełku historii na „cichą potępiałość” (może „otępiałość”). Myśliwice na uskoku tektonicznym historii, drgające od wstrząsów, a jednocześnie sennie pogrążone w swojej „potępiałości”. Myśliwice, gdzie powidoki (a może raczej „przedwidoki”) wielkiego portu na Przemszy roztaczają przed nami także historię wyobrażoną, ale fikcja pięknie splata się tu z rzeczywistością.
O autorce:
Maciej Świerkocki (ur. 1961), tłumacz literatury anglojęzycznej, scenarzysta, pisarz i krytyk. Ukończył anglistykę i filozofię na Uniwersytecie Łódzkim. W latach 1987-2011 pracownik naukowy UŁ w Instytucie Kultury Współczesnej (doktorat w 1995 r.). Odznaczony Złotym Medalem UŁ oraz Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Współpracownik wielu pism, m.in. Literatury na świecie, Playboya, Odry, ExLibrisu, Filmu i Filmu na świecie. Publikował także w zagranicą. Autor kilku powieści. Od 2010 r. przewodniczący jury Ogólnopolskiego Anglojęzycznego Konkursu Translatorskiego im. Zbigniewa Batki. Pierwszy Polak zasiadający w jury prestiżowego międzynarodowego konkursu literackiego Dublin IMPAC International Literary Award 2014.
O książce:
Od premiery najważniejszego dokonania Joyce’a mija w 2022 roku sto lat. Jak przystało na arcydzieło, Ulisses obrósł w tym czasie wielką legendą. Mówi się o nim, że to majstersztyk literackiego modernizmu, najdoskonalsza artystycznie powieść, jaką kiedykolwiek napisano, najtrudniejsza w lekturze (i przekładzie) książka świata, księga ksiąg, zawierająca całą wiedzę ludzkości. Ulisses jest jednak równocześnie dziełem otwartym, wielowarstwowym, które da się odbierać jako realistyczną, tragikomiczną opowieść o zwykłym ludzkim losie, zrozumiałą pod każdą szerokością geograficzną. Lektura dublińskiej epopei to porywająca przygoda – intelektualna, choć jednocześnie ludyczna, podobna do tej, jaką okazało się jej tłumaczenie, gdyż powieść tę można czytać również dla rozkoszy czysto estetycznych i emocjonalnych, płynących z obcowania z giętkim, pasjonującym, proteuszowym Słowem, na każdej stronie ustanawiającym własny, zaskakujący kosmos elementów znaczących i znaczonych. Drugi polski przekład Ulissesa próbuje zwrócić uwagę na tę jego epikurejską właściwość – w nadziei, że będzie odtąd czytany bardziej jako nadal żywa arcymistrzowska powieść, mniej zaś niczym legenda, dostępna jedynie dla wtajemniczonych.
Eseistka i historyczka sztuki Joanna Krakowska, poetka Natalia Malek, prozaik Waldemar Bawołek oraz tłumaczka Magda Heydel zostali Laureatami 16. edycji Nagrody Literackiej GDYNIA.
Ogłoszenie nazwisk zwycięskich Autorek i Autora oraz wręczenie Literackich Kostek odbyło się podczas wieczornej gali, 27 sierpnia, w Muzeum Emigracji w Gdyni.
Kapituła Nagrody wyboru dokonała spośród 512 nadesłanych do konkursu tytułów. To druga najliczniejsza edycja pod względem zgłoszonych propozycji książkowych w 16-letniej historii Nagrody. Tradycyjnie już, z pierwotnego grona, wyłonionych zostało 20 pozycji podzielonych na cztery kategorie: esej, poezję, prozę oraz przekład na język polski – po pięć w każdej z nich.
Otwierając dzisiejszą galę, przewodniczący Kapituły Jerzy Jarniewicz powiedział: – Tożsamość, a z nią wiarygodność Nagrody Literackiej GDYNIA buduje między innymi to, że do Kapituły wchodzą osoby, które nie były jurorami w innej nagrodzie literackiej. Wyróżnikiem jest także sposób wyłaniania nominacji i laureatów. Nie rządzi nim arytmetyka, czyli proste liczenie głosów, ale rozmowa: ważniejsze jest osiąganie konsensusu, wzajemne się słuchanie i przekonywanie. Stąd wielokrotne i wielogodzinne posiedzenia kapituły, stąd intensywna wymiana listów między jurorami. Z naszych tegorocznych maili mogłaby powstać osiemdziesięciostronicowa książka, zdradzająca miejscami znamiona powieści sensacyjnej.
Dla dwojga tegorocznych zdobywców Literackich Kostek była to już trzecia nominacja do gdyńskiej nagrody. Jedną z tych osób jest poetka Natalia Malek, nagrodzona za tom poetycki Karapaks (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2020), w którym konstatuje zastałe językowe konwenanse, tworząc własne, zaskakujące i bogate w znaczenia formy.
Członkini Kapituły Dorota Kozicka tak uzasadniła ten wybór: – W tym roku nagradzamy poezję, która lubi dziwne nazwy, wiersze-obiekty ułożone z fragmentów rzeczywistości przefiltrowanych przez język. Poezję, której źródłem jest przerzutna uwaga, która „chodzi i nie chodzi”, pulsuje w nieoczywistym spojrzeniu na życie i zafascynowaniu językiem. Poezję, w której dźwięk zmienił się na plask, a żmuda autorki domaga się cierpliwości i uważności czytelnika.
Drugim z rekordzistów jest Waldemar Bawołek, uhonorowany w kategorii proza za swoją najnowszą książkę Pomarli (Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2020) – za oniryczną prozę, która próbuje poukładać się z tym, co przeminęło. W uzasadnieniu werdyktu Kapituły mogliśmy usłyszeć: – Triumfuje opowieść, w której życie rozbłyskuje najjaśniej, a dzieje się to dzięki słowom pokonującym mroki egzystencji, nawet śmierć. Pasja życia i pasja opowiadania są tu nierozdzielne, szeregowy czytelnik i wyrafinowany krytyk nie bardzo wiedzą, jak możliwy jest takt witalny, upojny nekrolog. Pomarli, ale żyją w słowach, wspomnienie nie jest lamentacją ani pomnikiem, wspomnienie jest wskrzeszeniem, literackim cudem.
W kategorii esej Nagroda trafiła do Joanny Krakowskiej za Odmieńczą rewolucję. Performans na cudzej ziemi (Wydawnictwo Karakter, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Kraków-Warszawa 2020). To opowieść o narodzinach ruchu queer i performansu w samym sercu Nowego Jorku w latach 80. minionego wieku. Jak podkreśliła Kapituła: – Jeśli czasem – na przykład tym właśnie czasem – zdawać nam się będzie, że sprawy wolności nie stoją najlepiej, będziemy raz po raz wracać do tej olśniewającej książki i czerpać z niej nadzieję; a ci najbystrzejsi i najodważniejsi spośród nas będą się z niej uczyć, jak stawać błazeńskim okoniem i jak odmieniać, bez ustanku odmieniać, oblicze tej wciąż cudzej ziemi. W tych mrocznych czasach odczuwamy szczególną wdzięczność za to, że ktoś napisał dla nas coś takiego.
Literacka Kostka w kategorii przekład na język polski trafiła zaś do Magdy Heydel, która wybrała, przełożyła i opatrzyła posłowiem Opowiadania Katherine Mansfield (Wydawnictwo Officyna, Łódź 2020). Dzięki niej te rozpoetyzowane perełki modernistycznej literatury w końcu mogą się odnaleźć w polszczyźnie. Jak czytamy w uzasadnieniu Kapituły: – Przejmująca, oszczędna i zarazem nieskończenie wymowna proza Katherine Mansfield znalazła w osobie Magdy Heydel tłumaczkę, która potrafiła uczynić z niej źródło takiego literackiego doświadczenia, kiedy po ludzku zachwycamy się opowieścią, tylko czasem po jurorsku zastanawiając się, jak to jest zrobione.
– Wiem ze dla wielu z nas ostatni rok było rokiem wytężonej lektury, która często rekompensowała utratę przed pandemicznego porządku. Książki często nam zastępowały to, za czym tęskniliśmy chyba najbardziej – spotkania. Tym bardziej się cieszę, że możemy się spotkać na Nagrodzie Literackiej Gdynia i Festiwalu Miasto Słowa i o tych wszystkich nadprogramowych lekturach porozmawiać – powiedział w trakcie gali prezydent Gdyni, Wojciech Szczurek.
Jak co roku ogłoszeniu werdyktu Kapituły Nagrody Literackiej GDYNIA towarzyszy Festiwal Miasto Słowa. To tygodniowe święto literatury, które jest okazją do spotkań z nominowanymi do Nagrody Autorami i Autorkami, a także z plejadą polskich pisarzy podczas szeregu festiwalowych wydarzeń.
Spotkanie z Laureatami tegorocznej Nagrody odbędzie się 28 sierpnia (sobota) o godz. 17.00 w Muzeum Miasta Gdyni, będzie również transmitowane online. Festiwal potrwa do niedzieli, 29 sierpnia, a jego szczegółowy program dostępny jest na stronie: nagrodaliterackagdynia.pl.
O autorce:
Joanna Krakowska – historyczka współczesnego teatru, eseistka i redaktorka. Profesorka w Zakładzie Historii i Teorii Teatru w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Wicenaczelna miesięcznika „Dialog”. Za monografię Mikołajska. Teatr i PRL została nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2012. W 2017 roku otrzymała Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za książkę PRL. Przedstawienia.
O książce:
Anarchistyczna, a więc z definicji antytotalitarna, odmieńcza rewolucja była totalna. Polegała bowiem na przekraczaniu wszelkich granic – tego, co piękne, tego, co stosowne, tego, co uznane, tego, co bezpieczne i tego, co silne. Jej narzędziem był performans – gatunek sztuki, a zarazem strategii społecznej, który zagarnia na swój użytek cudze przestrzenie, sprawiając, że literatura, teatr, sztuki wizualne, taniec i życie nieodwołalnie tracą autonomię wobec siebie nawzajem. I odwrotnie: narzędziem performansu często była odmieńczość, czyli queer – brak uznania dla kulturowych norm pętających wyobraźnię, pragnienia, ekspresję i fantazję. Ta książka to tylko mały wycinek historii performansu, historii queeru, historii Nowego Jorku, historii kontrkultury i zarazem popkultury. Wycinek trochę inny niż te najbardziej znane i najczęściej opowiadane, bo więcej tu kobiet, a mniej muzyki, więcej teatru, a mniej Warhola, choć i teatr nie ten, co zwykle. To historia odmieńczego performansu (rozumianego tu bardzo szeroko) na Manhattanie – na scenie, w piwnicy, w klubie i na ulicy – od lat sześćdziesiątych po dziewięćdziesiąte, z wycieczkami w przyszłość i w przeszłość, a nawet do Polski.
O autorce:
Natalia Malek – poetka, kuratorka wydarzeń literackich. Autorka trzech książek poetyckich: Pracowite popołudnia (2010), Szaber (2014) oraz Kord (2017). Laureatka Nagrody im. Adama Włodka. Za Szaber nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia, za Kord – do Nagrody im. Wisławy Szymborskiej oraz Nagrody Literackiej Gdynia. Współtwórczyni nieformalnej grupy artystycznej kobiet Wspólny Pokój, prowadzi seminaria na temat literatury anglojęzycznej oraz związków literatury i sztuk wizualnych. Mieszka w Warszawie.
O książce:
Charakter nowego tomu poezji Natalii Malek sugeruje już tytułowy karapaks: okładki zbioru niczym ochronny pancerz skrywają w sobie pulsujące życiem, misterne sploty wyrazów. Połączenia między opisywanymi postaciami, przedmiotami czy problemami są nieustannie negocjowane, odwracane i twórczo interpretowane; korytarze ciągną tu ludźmi, pasaże piżam prowadzą w burzliwych przepływach do budek telefonicznych i owocostanów. Ów wyrazisty styl poetki decyduje o nietypowym kształcie samych wierszy. Są one – mówiąc w duchu samej książki – najeżone znaczeniami, prowokacyjnie kuszą do odczytań lingwistycznych, skrupulatnego rozszyfrowywania zaskakujących połączeń słów i śmiałych metafor. Głębsza lektura pozwala jednak dotrzeć do wrażliwego wnętrza tych liryków, zdradzających wyczulenie na szczegół i przedstawiających niepowtarzalność poszczególnych doświadczeń, zaś napięcie między zaczepnością języka i łagodną, badawczą obserwacją świata decyduje o wielkiej wartości Karapaksu.
O autorce:
Waldemar Bawołek – pracował jako instruktor higieny w Terenowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, samodzielny referent zaopatrzenia w Zakładach Azotowych, zarządzał piekarnią Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Gromniku, wykonywał prace fizyczne jako robotnik gospodarczy przy Urzędzie Gminy w Ciężkowicach. Jako prozaik debiutował w 1996 roku zbiorem opowiadań Delectatio morosa wydanym przez Państwowy Instytut Wydawniczy. Potem opublikował La petite mort, Raz dokoła, To co obok, Humoreskę, Echo słońca i Bimetal. Dwukrotnie nominowany do Nagrody Literackiej Gdynia. Od urodzenia mieszka w małopolskich Ciężkowicach, które użyczają swojej przestrzeni literackim światom jego prozy.
O książce:
Waldemar Bawołek w swojej onirycznej prozie przedstawia historie bliskich, którzy odeszli – wujka Mordawskiego, który z zamiłowaniem opowiadał anegdoty z pracy w milicji i ukradkiem popijał z piersiówki, babci dewotki, uprzykrzającej życie synowej, czy Mateusza, pogrążonego w smutku miłośnika muzyki klasycznej. Bohater Bawołka, spacerując po wiejskich drogach, rozlicza się ze wspomnieniami, marzeniami i żalem. Rzeczywistość miesza się z senną fantazją, przeszłość z teraźniejszością, a realizm z fikcją. W tle polska wieś, w której każdy musi się zmierzyć ze swoimi lękami. Pomarli to opowieść o tych, których już nie ma, o niewykorzystanych możliwościach i próbie ucieczki od dotkliwej samotności, a może próbie pogodzenia się z nią.
O autorce:
Magda Heydel – nagradzana tłumaczka literatury języka angielskiego, m.in. dzieł Josepha Conrada, Seamusa Heaneya, T.S. Eliota, Teda Hughesa czy Virginii Woolf. Edytorka przekładów poetyckich, m.in. Czesława Miłosza i Stanisława Barańczaka. Zajmuje się przekładoznawstwem i komparatystyką literacką i kulturową na UJ. Opublikowała m.in. monografie Obecność T.S. Eliota w literaturze polskiej (Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wrocław 2003) i Gorliwość tłumacza. Przekład poetycki w twórczości Czesława Miłosza (Kraków 2013). Dwukrotna laureatka nagrody miesięcznika „Literatura na Świecie” (2008, 2011). Kuratorka gdańskiego festiwalu Odnalezione w Tłumaczeniu.
O książce:
Katherine Mansfield, jedna z najwybitniejszych pisarek XX wieku, urodziła się w Nowej Zelandii w 1888 r. Pozostawiła po sobie pięć tomów mistrzowskich opowiadań oraz bogatą korespondencję i dzienniki. Uznawane obecnie za jedno z najważniejszych osiągnięć nowoczesnej prozy i odkrywcze przekształcenie formy opowiadania, a także za dokument nowoczesnej kobiecej biografii, dzieła Mansfield doczekały się w świecie anglosaskim licznych wydań i grona zagorzałych wielbicieli. W Polsce Mansfield pozostaje jednak stosunkowo słabo obecna, mimo że tłumaczona była już w latach 30. Można śmiało powiedzieć, że wybór opowiadań pisarki i ich przekład dokonany przez Magdę Heydel stanowi brakujący element w konstelacji wielkich twórców zachodniej literatury modernistycznej dostępnych w polszczyźnie.
